वाढत्या लोकसंख्येमुळे मुंबई महापालिकेवर ताण येत असून, नागरी समस्या सोडवण्यात दमछाक होत आहे. त्यामुळे पालिकेत आणखी एक आयुक्त असावा, अशी मागणी पुढे आली आहे. या पार्श्वभूमीवर मुंबईची भौगोलिक रचना, लोकसंख्या, लोकप्रतिनिधी, प्रभाग समित्यांच्या रचनेचा घेतलेला आढावा.
लोकसंख्येची घनता
मुंबईत प्रत्येक चौरस किमी क्षेत्रात ७० हजार नागरिकांचे वास्तव्य आहे. घरातील प्रत्येकाला आठ ते दहा चौरस मीटर जागा आवश्यक आहे. प्रत्यक्षात मुंबईतील ६० टक्क्यांहून अधिक नागरिकांना एक ते दोन चौरस मीटर जागेत वावरावे लागते. राष्ट्रीय मानकानुसार प्रत्येक व्यक्तीला दहा चौरस मीटर जागा ठेवणे बंधनकारक आहे. मुंबईत ती शक्य नसल्याने सन २०३४च्या विकास आराखड्यात प्रति माणशी दोन चौरस मीटर जागेचे लक्ष्य ठेवण्यात आले आहे.
सत्तेचे विकेंद्रीकरण
मुंबई महापालिकेत एकूण १७ प्रभाग समित्या असून, घटनादुरुस्तीनुसार प्रशासकीय आणि सत्तेचे विकेंद्रीकरण करण्यात आले आहे. नगरसेवक आणि नागरिकांना आपल्या भागातील नागरी समस्या किंवा प्रशासकीय कामकाजासाठी छत्रपती शिवाजी महाराज टर्मिनस येथील मुख्यालयात यायला लागू नये यासाठी ही व्यवस्था करण्यात आली आहे. या समित्यांच्या दरवर्षी निवडणुका होतात. पालिका मुख्य सभागृहासारख्याच या समित्यांच्या बैठका होतात. स्थानिक पातळीवरील विकाकामांचे प्रस्ताव मंजूर केले जातात.
उपनगरासाठी सनदी अधिकारी
पालिकेत शहर आणि पूर्व, पश्चिम उपनगरासाठी स्वतंत्र आयएएस अधिकारी नेमण्यात आले आहेत. ब आणि क वर्ग महापालिकांमध्ये आयुक्त म्हणून काम केलेले अधिकारी मुंबई महापालिकेत अतिरिक्त आयुक्त म्हणून नेमले जातात. मुंबई महापालिकेचा प्रशासकीय आवाका प्रचंड असल्याने अतिशय सक्षम अधिकार्याची गरज असते. त्यामुळे खूप पारखून या अधिकाऱ्यांची अतिरिक्त आयुक्त म्हणून निवड केली जाते.
अशी होते महापालिका
एखाद्या शहराची लोकसंख्या दहा लाखांहून अधिक असल्यास तेथे महापालिका स्थापन करण्यात येते. नगरपालिकांसाठी पाच लाख लोकसंख्येचा निकष आहे. शहरांच्या वाढत्या लोकसंख्येनुसार राज्यात २०हून अधिक नगरपालिकांचे मागील ३० वर्षांत महापालिकेत रूपांतर करण्यात आले आहे. मुंबई महापालिका क्षेत्रातील लोकसंख्या सुरूवातीपासूनच काही लाखांच्या घरात होती. त्यामुळे १८८८ साली ही स्थानिक स्वराज्य संस्था थेट महापालिका म्हणून स्थापन करण्यात आली आहे. लोकसंख्येचा निकष लावल्यास मुंबई शहरात तीन, पश्चिम उपनगरात सात आणि पूर्व उपनगरात चार महापालिका स्थापन कराव्या लागतील.
भौगोलिक क्षेत्रफळ : ४६७ चौरस किमी
मुंबईची एकूण लोकसंख्या : दीड कोटी
शहर : ३० लाख ८५ हजार ४११
पूर्व उपनगर : ४० लाख
पश्चिम उपनगर : ७० लाख
जनगणनेनुसार लोकसंख्या
सन १९९१ : ९९ लाख २५ हजार
सन २००१ : १ कोटी १९ लाख
सन २०११ : १ कोटी २४ लाख
पालिकेच्या अंदाजानुसार २०१६मध्ये लोकसंख्या १ कोटी २६ लाख होती.
एकूण नगरसेवक : २२७
शहर : ५६
पूर्व उपनगर : ५९
पश्चिम उपनगर : १०२
एकूण आमदार ३६
शहर : १०
पूर्व उपनगर : १२
पश्चिम उपनगर : १४
एकूण खासदार : ६
शहर : २
पूर्व उपनगर : १
पश्चिम उपनगर : ३
जिल्हाधिकारी : २
शहर : १
पूर्व-पश्चिम उपनगर : १
पालिकेची प्रशासकीय रचना
आयुक्त : १
एकूण अतिरिक्त आयुक्त : ४
शहर, पूर्व, पश्चिम उपनगर : ३
प्रकल्प : १
उपायुक्त : ७
प्रशासकीय विभाग : २४
सहाय्यक आयुक्त : २४
….
प्रभाग समित्या : १७
शहर : ५
पूर्व उपनगर : ७
पश्चिम उपनगर : ५
Source: https://maharashtratimes.com/maharashtra/mumbai-news/an-overview-of-the-geography-of-mumbai-city-population-bmc-corporators/articleshow/80225157.cms
